Patron PTN Kraków

Patronem Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego Oddział Kraków jest Emeryk Zachariasz Mikołaj hrabia Hutten-Czapski (1828–1896).


Emeryk Hutten-Czapski był synem Karola Czapskiego (1777/1778–1836) i Fabianny z Obuchowiczów (1794?–1876). Urodził się w rodzinnym majątku Stańków na Białorusi, w ówczesnym zaborze rosyjskim. W pierwszych latach życia otrzymał bardzo staranne wykształcenie i wychowanie domowe (był poliglotą - znał polski, niemiecki, francuski, rosyjski, angielski, białoruski, litewski, łacinę i grekę). Następnie kontynuował naukę w Berlinie, Wilnie i Moskwie, gdzie jako kierunek studiów wybrał geologię (jego praca dyplomowa została opublikowana w 1850 r. w „Bulletin de la Societe Imperiale des Naturalistes de Moscou”.

W 1854 roku poślubił, po kilku latach starań o jej rękę, baronównę Elżbietę Meyendorff (1833–1916). Wysoki urzędnik carski, wicegubernator, a potem gubernator Nowogrodu Wielkiego (1863-1864), w 1865 r. wicegubernator Petersburga, następnie dyrektor Petersburskiego Komitetu Więziennego oraz okresowo gubernator Petersburga. W 1875 r. na zakończenie kariery na dworze carskim został dyrektorem Departamentu Leśnego Cesarstwa Rosyjskiego.

Elżbieta z Meyendorfów Hutten-Czapska

Hutten-Czapski z żoną Elżbietą, Kraków, 1895-96


Zainteresowania kolekcjonerstwem Czapski przejawiał już jako uczeń gimnazjum w Wilnie, odwiedzając tamtejsze antykwariaty i księgarnie i wyszukując w nich ciekawe eksponaty. Początkowo zbierał zabytki związane z historią Starej Rusi i ważnymi postaciami rosyjskiej historii (grafiki, książki, militaria). Z czasem coraz bardziej zaczął interesować się polonikami gromadząc książki, ryciny, grafiki, porcelanę, militaria, tkaniny i wyroby złotnicze. Najprawdopodobniej już w 1853 r. zainteresował się numizmatami, których kolekcjonowanie stało się jego największą i najważniejszą pasją.

Zgromadzone przez niego polskie i z Polską związane monety, medale i banknoty (ponad 11 tysięcy egzemplarzy) tworzą najlepszą tego typu kolekcję, jaka kiedykolwiek została zebrana przez osobę prywatną. Jest on także pomysłodawcą i współtwórcą (wraz z żoną Elżbietą) Muzeum hrabiów Czapskich w Krakowie, obecnie Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego.


Związek Czapskiego z Krakowem wydaje się być niezwykle krótki, bo jako mieszkaniec tego miasta figuruje on dopiero od stycznia 1896 roku do śmierci tamże w lipcu 1896. Utrzymywał on jednakże już wcześniej stały kontakt z krakowskimi numizmatykami i często odwiedzał miasto uważane za „matecznik Polski, do którego przybywają na starość wielkie lwy, orły i niedźwiedzie, by tu złożyć swoje kości”. Ci namawiali go do przeprowadzki do Krakowa, czego dowody znajdujemy min. w korespondencji z Władysławem Bartynowskim (1832–1918), krakowskim numizmatykiem i bibliofilem, założycielem Towarzystwa Numizmatycznego w Krakowie.



„Cieszę się bardzo, że P. Hrabia zapowiada mi przybycie na całą zimę do Krakowa, wolałbym na zawsze […] brakuje nam tu bardzo domu zamożniejszego, w którym by zbiory i pamiątki nasze schronienie i przytułek, a amatorowie i znawcy wzór do naśladowania, gościnność i ciepłe przyjęcie ożywione naukową konwersacją znaleźć mogli […]."

Kraków, 10 marzec 1879 r.



„Co do wyrzutów sumienia o których mi Pan Hrabia pisze to nie ja będę robić, ale Hrabia, bo od tylu lat Kraków spodziewa się przenosin ze Stańkowa, były o tem ustne i pisemne rozmowy i zapewnienia, zbiory byłyby bezpieczniejsze w Krakowie i nabrałyby większego znaczenia i rozgłosu zwłaszcza, że nic podobnego ani w Kongresówce ani w Galicji nie posiadamy. Co mi Pan Hrabia na to odpowie?"

Kraków, 2 styczeń 1888 r.

Czas 1895


Czas 1896

Emeryk Hutten-Czapski w 1889 roku przystąpił do Towarzystwa Numizmatycznego w Krakowie, otrzymując propozycję (którą odrzucił) objęcia funkcji przedstawiciela na „północną część Kraju Zabranego”. Czapski został w zamian tego „członkiem założycielem”, wspomagając finansowo towarzystwo i wydawane przez nie Wiadomości Numizmatyczno - Archeologiczne. Te ostatnie powstały m.in. dzięki przekazaniu czcionek drukarskich i klisz pozostałych po wydrukowaniu czwartego tomu katalogu zbioru hrabiego („Catalogue de la Collection des Médailles et Monnaies Polonaises”, Kraków 1891). Wspierał także swoim doświadczeniem czasopismo jako członek jego komitetu redakcyjnego.

Przedwczesna śmierć związała Emeryka Hutten-Czapskiego z Krakowem na zawsze, a o wielkości jego dzieła świadczy znakomita kolekcja, przechowywana do dziś w Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, które zostały przekazane wolą Elżbiety Hutten-Czapskiej i jej synów miastu Kraków w 1903 r.

Grób Emeryka Hutten-Czapskiego znajduje się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, przy głównej alei.


List Emeryka Hutten-Czapskiego z deklaracją przystąpienia do Towarzystwa Numizmatycznego w Krakowie, 1889 r.,
Archiwum Muzeum Narodowego w Krakowie, dar Jerzego Sowińskiego: